Ceramika z Rishtanu w Azji Środkowej.
Jeśli kiedykolwiek będziesz w mieście Rishtan (Uzbekistan) i zapytasz jego mieszkańca czym się zajmuje z bardzo dużym prawdopodobieństwem odpowie, że jest rzemieślnikiem wytwarzającym ceramikę. Gdyby się okazało, że jednak nie, na pewno ma wśród swoich znajomych osoby, które to robią. Wyroby ceramiczne są dostępne niemal na każdym kroku i nie da się przejść obok nich obojętnie.
W chwili kiedy powstało miasto, a pierwsze wzmianki mówią o V wieku p.n.e., zostało niejako skazane na ceramikę. Nazwa miasta wywodzi się od starożytnego, sogdyjskiego słowa „Rush” („Rush”, „Rushi”) co dosłownie oznacza „czerwona ziemia”. Od stuleci wydobywa się dokładnie taką, mającą czerwony odcień glinę, z której powstaje najlepsza i najpiękniejsza ceramika w Azji Środkowej.
Jak wiekowa jest to tradycja udokumentowały prace archeologiczne, które odsłoniły nie tylko pozostałości budynków ale też piece do wypalania ceramiki, zapasy żelaza, miedzi i szkła oraz wiele przedmiotów ceramicznych. Znaleziono również system kanałów nawilżających i kanalizacyjnych wyłożonych ceramiką z IX-XII wieku.
Na przestrzeni stuleci wiele sąsiadujących ośrodków ceramicznych niemal całkowicie zaprzestało tworzenia przedmiotów z gliny. Jedynie mistrzowie z Rishtanu rozwijali się nie zatracając przy tym charakterystycznych dla danej szkoły cech tworzenia, zestawiania symboli i kolorów.
Mistrzowie ceramiki z Rishtanu, zwani Kuzagarami uważają się za potomków twórców ceramiki i strażników dawnych tradycji. Ich wyobraźnia, oparta na obserwacjach natury i różnorodności otaczającego świata oraz umiejętność swobodnego operowania pędzlem sprawiają, że powstaje dzieło sztuki. Dziś, podobnie jak setki lat temu, ceramikę maluje się ręcznie. Indywidualność mistrzów przejawia się w niepowtarzalnym malarstwie przy zachowaniu ścisłych tradycji ludowych.
PRODUKCJA CERAMIKI
Przy produkcji ceramiki najważniejsze są specjalne wzory, określony kolor farb i niepowtarzalna glazura. To szkliwo nazywa się ishkor. Powstaje ono ze specjalnych ziół, które wiosną zbiera się u podnóża gór, a następnie spala w piecach. Uzyskany w ten sposób popiół jest kilkakrotnie spalany i mielony na drobną mączkę. Tę mączkę łączy się z różnymi tlenkami metali, a następnie maluje się nią wyroby ceramiczne. Podczas końcowego wypalania farba twardnieje, tworząc błyszczącą, promienną warstwę.
Na wystawie paryskiej w 1900 roku uznano, że ceramika Rishtanu jest równie dobra jak najlepsza, europejska majolika.
MISTRZOWIE Z RISHTANU
dużą wagę przywiązują do wzorów, które mają dla nich symboliczne znaczenie. Szczególnie daje się to zauważyć na dużych talerzach zwanych ljaganami. Na jego środku najczęściej umieszczana jest kropka, która symbolizuje narodziny człowieka. Wychodzące niejako od środka wzory opowiadają o kolejnych etapach życia aż po śmierć. Ta nie jawi się jednak jako coś złego, gdyż uważa się, że kontynuacja życia następuje poprzez dzieci, wnuki i prawnuki. Często ljagany mają motywy w kształcie łuku. Ten styl nazywa się mehroba i pochodzi z Iranu. Oprócz tradycyjnego wzoru, częstym motywem są ptaki, ryby, migdały, owoce granatu, noże i dzbanki. Każdy z nich ma symboliczne znaczenie i tak: ptaki to pokój i wolność, ryby to cnota i bogactwo, migdały to szczęście i bogactwo, owoce granatu to dobrobyt, obfitość i płodność, noże to talizman chroniący od zła a dzbanki to symbol gościnności.
Dominującymi kolorami u mistrzów z Rishtanu są ultramaryna, turkus, biel, czerń i brąz.
Mówi się, że ceramika z Rishtanu ma jeszcze jedną ważną cechę – pozytywną aurę. Wynika ona z tego, że w czasie jej powstawania mistrz przekazuje swoją siłę i energię. Dodatkowo wzmacniają ją śpiewane pieśni i odmawiane modlitwy. To wszystko ma pozytywny wpływ na zdrowie człowieka, chroniąc go przede wszystkim przed złem.
Istotną cechą naczyń ceramicznych z Rishtanu jest dźwięk, który wydobywa się po pstryknięciu w talerz. Żadna inna ceramika nie wydaje takiego dźwięku, który jest zbliżony do wysokiej jakości porcelany.
Aktualnie w Rishtanie znajduje się osiemdziesiąt warsztatów rzemieślniczych zajmujących się wyrobem ceramiki. Często są one prowadzone już w ósmym czy dziewiątym pokoleniu. W każdym warsztacie pracuje od kilku do kilkunastu osób, najczęściej rodzina i uczniowie.
Ceramikę, którą prezentujemy wykonywało blisko trzydziestu mistrzów przez kilka miesięcy. Ze względu na to, że produkty są wykonane ręcznie mogą one nieznacznie się różnić jednak kolorystyka oraz styl zostały zachowane.
